Şanlıurfa: Tarihin ve Kültürün Beşiği
Şanlıurfa, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan ve tarihî zenginlikleriyle dikkat çeken bir şehirdir. 2023 yılı itibarıyla 2.213.964 nüfusa sahip olan Şanlıurfa, 19.451 km²’lik yüzölçümüyle Türkiye’nin en büyük illerinden biridir. Tarihî ve kültürel mirası, mutfağı, misafirperver insanları ve doğal güzellikleriyle Şanlıurfa, hem yerli hem de yabancı turistler için büyüleyici bir destinasyondur.
Tarihî Derinlik
Urfa'nın tarihi, Paleolitik Çağ'a kadar (M.Ö. 500.000 – 8.000) uzanır. Yapılan kazılarda Neolitik Çağ (M.Ö. 7250 – 5500), Kalkolitik Çağ (M.Ö. 5500 – 3200) ve Erken Tunç Çağı'na (M.Ö. 3200 – 1800) ait pek çok değerli eser bulunmuştur.
Urfa, tarih boyunca Sümer, Akad, Hitit, Babil, Kalde, Hurri, Mitanni, Aram, Asur, Med ve Pers gibi birçok medeniyetin hakimiyetine girmiştir. M.Ö. II. binyılda Hitit kaynaklarında "Ursu", Asur kaynaklarında ise "Ruhua" veya "Ru'ua" olarak geçen bu bölgenin, günümüz Urfa’sı olduğu kabul edilmektedir. Urfa, tarih boyunca pek çok isimle anılmıştır; bunlar arasında Ur, Kalde Ur’u, Harran Ur’u, Edessa, Diyar Mudar, Ruha ve Reha bulunmaktadır.
Makedonya Kralı Büyük İskender, doğu seferi sırasında Urfa'yı fethetmiştir (M.Ö. 332). O dönemdeki Osroene Kralı Abgar Ukomo, Hristiyanlığı resmi din olarak kabul eden ilk krallardan biridir. Abgar Ukomo, Hz. İsa ile mektuplaşmış ve İsa’yı Urfa'ya davet etmiştir. Hz. İsa, bu davet üzerine yüzünü sildiği mendile mucizevi bir resim bırakmış ve Urfa’yı kutsamıştır. Hristiyanlar bu mendili kutsal kabul etmiş ve Urfa’yı “Kutsal Şehir” olarak anmıştır. M.S. 944’te Bizans İmparatorluğu’nun doğu kuvvetleri komutanı Ioannes Kurkuas, Urfa’yı alıp bu kutsal mendili İstanbul’a götürmüştür.
Urfa, Hristiyanlık kabul eden ilk şehirlerden biri olduğu gibi, Müslümanlığı da erken dönemlerde kabul etmiştir (M.S. 639). Selçuklu Sultanı Alparslan’ın 1071'de şehri kuşatmasına kadar çeşitli dini ve siyasi hareketlerin yaşandığı Urfa, bu dönemde bağımsız bir Haçlı Kontluğu'na (M.S. 1098-1144) ev sahipliği yapmıştır. 1144’te İmadeddin Zengi, 1182’de ise Selahaddin Eyyübi Urfa’yı almıştır.
1240 ve 1250’de yaşanan iki Moğol yağmasından sonra, 1260’da Hülagü Han bölgeyi yok etmiştir. Urfa, 1404’te Akkoyunluların, 1514’te ise Safevilerin egemenliğine girmiş ve 1517’de Osmanlı İmparatorluğu'na katılmıştır.
Urfa, 24 Mart 1919’da İngilizler, 30 Ekim 1919’da ise Fransızlar tarafından işgal edilmiştir. Ancak, Fransızlara karşı başlatılan direniş 11 Nisan 1920’de Urfa halkının zaferiyle sonuçlanmıştır.
Gezilecek Yerler ve Tarihi Mekanlar
Balıklıgöl
Şanlıurfa’nın sembollerinden biri olan Balıklıgöl, doğal güzellikleriyle görenleri büyüler. 30 metre genişliğe, 150 metre uzunluğa ve 2-3 metre arasında değişen derinliğe sahip olan göl, mistik atmosferiyle dikkat çeker. Efsaneye göre, Hazreti İbrahim’in ateşe atıldığı yer olan Balıklıgöl, mucizevi şekilde bir havuza dönüşmüştür. Gölün sazan balıkları kutsal kabul edilir ve avlanmaz.
Urfa Kalesi
Eyyübiye ilçesindeki Urfa Kalesi, M.Ö. 2. bin yılından kalma bir Roma yapısıdır. Zamanla Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde restore edilen kale, mimarisiyle dikkat çeker. Ulaşımı kolay olan kale, tarih ve mimari meraklıları için önemli bir duraktır.
Göbeklitepe
Dünyanın bilinen en eski tapınağı olan Göbeklitepe, Şanlıurfa’nın Haliliye ilçesinde yer alır. M.Ö. 10.000’lere dayanan geçmişiyle arkeoloji dünyasında büyük öneme sahiptir. UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndeki Göbeklitepe, şehir merkezine 20 km mesafededir ve toplu taşıma ile ulaşılabilir.
Harran
Şanlıurfa’nın turistik ilçesi Harran, merkeze 44 km uzaklıktadır. Dünyanın ilk üniversitelerinden birine ev sahipliği yapmıştır. Köklü geçmişiyle Harran, Kuzey Mezopotamya’nın önemli yerleşimlerinden biridir ve Arap kültürünün izlerini taşır.
Halfeti
“Saklı Cennet” olarak anılan Halfeti, baraj suları altında kalan kısmıyla etkileyici bir manzara sunar. Tarihi evleri ve sakin atmosferiyle ziyaretçilerine huzur dolu bir deneyim sağlar.
Aynzeliha Gölü
Balıklıgöl bölgesinde yer alan Aynzeliha Gölü, mistik hikayeleri ve fotoğraf çekmeye uygun güzellikleriyle ziyaretçilerin ilgisini çeker. Göl çevresindeki kafelerde keyifli vakit geçirebilirsiniz.
Germuş Kilisesi
Haliliye ilçesindeki Germuş Kilisesi, Ermeni mimarisiyle dikkat çeker. Restore edilen kilise, hem yerli hem yabancı turistlerin ilgisini çeker.
Deyr Yakup (Yakup Manastırı)
Şehir merkezine 10 km uzaklıktaki Deyr Yakup, Nemrut’un Tahtı olarak da bilinir. Anıt mezar niteliğindeki yapı, turistik bir cazibe merkezidir.
Şanlıurfa Arkeoloji ve Mozaik Müzesi
Urfa’nın tarihi zenginliğini keşfetmek için ideal bir nokta olan müze, Göbeklitepe’den çıkarılan eserlerin sergilendiği 33 canlandırma alanı ve 14 sergi salonuyla hizmet verir.
Reji Kilisesi
Eyyübiye ilçesindeki Reji Kilisesi, 6. yüzyıl kalıntıları üzerine inşa edilmiştir. Mimarisiyle dikkat çeken yapı, dizi ve film çekimlerinde de kullanılmıştır.
Soğmatar Antik Kenti
Roma dönemine ait Soğmatar Antik Kenti, ay tanrıçalarına adanan kutsal bir alan olarak bilinir. Geniş bir alana yayılan antik kenti yürüyerek keşfedebilirsiniz.
Bazda Mağaraları
Harran’da bulunan Bazda Mağaraları, Roma dönemine ait taş ocağı olarak kullanılmıştır. Tarihi dokusuyla ziyaretçilerini etkiler.
Haleplibahçe Mozaik Müzesi
Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi’nin yanında bulunan müze, savaşçı Amazon Kraliçelerinin mozaiklerini sergiler ve tarihi Roma villalarına ev sahipliği yapar.
Harran Kümbet Evleri
Harran’ın geleneksel mimarisini yansıtan kümbet evleri, tarihi dokusuyla turistlerin ilgisini çeker. İklim koşullarına uygun tasarımıyla dört mevsim ilgi görür.
Fırfırlı Camii
Eski bir kiliseden 1956 yılında camiye dönüştürülen Fırfırlı Camii, taş işçiliğiyle göz kamaştırır. Şehir merkezinde yer alan yapı, ibadete açıktır.
Şanlıurfa Mutfak Müzesi
Urfa’nın zengin mutfak kültürünü tanıtan müze, Hacıbanlar Evi’nde hizmet vermektedir. Ziyaretçiler yemek kurslarına katılabilir ve Urfa lezzetlerini öğrenebilir.
Tektek Dağları Milli Parkı
Doğal güzellikleriyle öne çıkan Tektek Dağları Milli Parkı, Harran’da yer alır. Yürüyüş, piknik ve mağara keşifleri için ideal bir yerdir.
Şanlıurfa Bakırcılar Çarşısı
El emeği bakır ürünlerin satıldığı çarşı, tarihi atmosferi ve misafirperver esnafıyla unutulmaz bir alışveriş deneyimi sunar. Şehir merkezine yakın olan çarşı, hediyelik eşya arayanların uğrak noktasıdır.
Gastronomi
Lahmacun: Urfa’nın geleneksel lezzeti lahmacun, "Türk pizzası" olarak tanınır. Taş fırında ince ve çıtır bir şekilde hazırlanan Urfa lahmacunu, bol kıyma, maydanoz ve yöresel baharatlarla yapılır.
Urfa Kebabı: Kuzu etiyle yapılan, baharatlarla zenginleştirilen bu eşsiz lezzet, genellikle ayran eşliğinde tüketilir. Urfa’nın her köşesinde bulabileceğiniz doyurucu bir yemektir.
Üzlemeli Pilav: Kuş üzümü, nohut, kuşbaşı et ve pekmezle hazırlanan bu pilav, klasik tariflerden oldukça farklıdır. Esnaf lokantalarında deneyebilirsiniz.
Patlıcan Kebabı: Kuzu eti ve patlıcanın şişte birleşmesiyle yapılan bu kebap, yeşil biber ve soğanla servis edilir.
Aya Köftesi: Dövülmüş kara et ve baharatlarla hazırlanan bu atıştırmalık, hafif acı tadıyla öne çıkar. Çay ya da kahve yanında tercih edilir.
Mahluta Çorbası: Bol baharatlı, besleyici ve sindirimi kolaylaştıran bu mercimek çorbası, kış aylarında iç ısıtan bir seçenektir.
Etsiz Çiğ Köfte: Baharatlarla yoğrulmuş bu meşhur lezzet, marul ya da dürüm içinde servis edilir. Her ustanın tarifi farklıdır.
Ağzı Açık: Elle açılan hamurun içine kıymalı harç konularak hazırlanan bu hamur işi, kahvaltıdan akşam yemeğine kadar her öğünde tercih edilir.
Patlıcan Söğürtme: Közlenmiş patlıcan, biber, domates ve sarımsakla yapılan, hafif ve vejetaryen dostu bir alternatiftir.
Şabut Balığı: Sadece Fırat ve Dicle nehirlerinde bulunan bu balık, fırında ya da ızgarada hazırlanır. Sağlıklı ve lezzetli bir seçenektir.
İçli Köfte: Urfa usulü içli köfte, Şam fıstığıyla zenginleştirilmiş iç harcıyla benzersiz bir tat sunar.
Ciğer Şiş: Şişe dizilen ciğerler, baharatlarla lezzetlendirilerek servis edilir. Günün her öğününde tercih edilir.
Borani: Börülce, nohut ve tereyağıyla yapılan borani, esnaf lokantalarının sevilen yemeklerindendir.
Yuvalak Köftesi: Kuzu etinden yapılan bu küçük köfteler, zahmetli hazırlanışıyla ustalık gerektirir ve nadir bulunan bir lezzettir.
Külünçe: Tatlı ya da tuzlu olarak yapılan bu kurabiye çeşidi, uzun süre bayatlamadan saklanabilir ve pastanelerde bulunur.
Zingil Tatlısı: Lokma tatlısını andıran zingil, şerbetle tatlandırılmış kızarmış hamurdan yapılır. Kaymakla servis edilebilir.
Şıllık Tatlısı: Krep benzeri hamurun içine pekmez şerbeti sürülerek yapılan bu tatlı, fıstık ya da cevizle sunulur.
Burma Kadayıf: Bol cevizli ve şerbetli burma kadayıf, kaymak ya da dondurmayla servis edilen, unutulmaz bir tatlıdır.
Hırtlek (Burma) Tatlısı: Ceviz dolgulu ince hamurun büzülerek şerbetle tatlandırılmasıyla yapılan, baklavayı andıran bir lezzettir.
Ekonomi ve Geçim Kaynakları
Şanlıurfa ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayalıdır ve faal nüfusun %70'i tarımla uğraşır. Sanayi yeterince gelişmemiş olsa da Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) tamamlandığında tarım ve sanayi alanında büyük bir dönüşüm beklenmektedir.
Tarım: Şanlıurfa ekonomisinin %60’ı bitki üretimi, %40’ı ise hayvancılığa dayanır. Yağış azlığı ve sınırlı sulama nedeniyle verim düşüktür; ancak GAP ile birlikte Harran ve Ceylanpınar gibi bölgelerde sulu tarımla verim artışı sağlanacaktır.
Başlıca tarım ürünleri: Mercimek, pamuk, burçak ve kenevir. Türkiye’nin mercimek üretiminde liderdir.
Meyve ve sebze: Sebzecilik sulama yetersizliği nedeniyle sınırlıdır. Meyvecilikte özellikle Antep fıstığı, zeytin ve üzüm üretimi öne çıkar. Halfeti ve Birecik’te zeytincilik yapılır; ancak fıstık ağaçları zeytinin yerini almaktadır.
Hayvancılık: Hayvancılık, bitki tarımından sonra en önemli gelir kaynağıdır. 60 köyde birinci, 375 köyde ikinci derece gelir kaynağıdır.
Hayvan türleri: Sığır, koyun, kıl keçisi ve hindi.
Öne çıkan ürünler: Urfa’nın tereyağı meşhurdur. Siverek, yağcılıkta ön plandadır. Ayrıca, Türkiye’nin en iyi yarış atları bu bölgede yetiştirilir.
Sanayi: Sanayi az gelişmiştir, ancak GAP ile hidroelektrik santral projelerinin tamamlanması sanayiyi hızlandıracaktır.
Başlıca sanayi kuruluşları: Un, çimento, yem, tarım aletleri fabrikaları ile pamuk ipliği, tereyağı ve et işleme tesisleridir.
Madenler: Şanlıurfa'da maden kaynakları sınırlıdır. Asfaltit, fosfat, kurşun ve mermer başlıca madenlerdir, ancak yataklar zengin değildir.
Şanlıurfa, tarihi, kültürü, mutfağı ve doğal güzellikleriyle Türkiye'nin en önemli illerinden biridir. Göbeklitepe gibi dünya çapında önemli bir arkeolojik alanı, Balıklıgöl gibi dini ve tarihi yerleri ile hem tarih severler hem de doğa tutkunları için keşfedilmeye değer bir şehirdir. Şanlıurfa, misafirperver halkı, geleneksel mutfağı ve kültürel zenginlikleriyle unutulmaz bir deneyim sunar.
Mihrimah E-Ticaret ve Turizm Şirketi, Türkiye ve dünya çapında her türlü turistik turu sağlayarak, sizleri unutulmaz bir seyahat deneyimi yaşamaya davet etmektedir. Şanlıurfa’nın tarihi ve doğal güzelliklerini keşfetmek, bu şehri en iyi şekilde deneyimlemek için Mihrimah E-Ticaret ve Turizm Şirketi ile seyahatinizi planlayın. Mihrimah, tüm Türkiye’de anlaşmalı olduğu otellerde size konaklama hizmeti sunarak, konforlu bir tatil geçirmenizi ve keyif almanızı sağlar. Şanlıurfa’nın eşsiz güzelliklerini keşfetmeye hazır olun, Mihrimah ile seyahatiniz bir ömre değer olacak!