Kilis: Güneydoğu Anadolu’nun Tarihî ve Kültürel Zenginliği
Kilis, Türkiye’nin güneydoğusunda yer alan ve hem tarihî hem de kültürel açıdan büyük bir öneme sahip olan bir ildir. Suriye sınırına yakın olan bu şehir, tarihi derinliği, doğal güzellikleri ve mutfağı ile dikkat çeker. Kilis, 2023 yılı verilerine göre 128.781 nüfusa sahip olup, 1412 km² yüzölçümüne sahiptir.
Tarihî Derinlik
Kilis, Akdeniz Bölgesi ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi arasında yer alan ve Suriye sınırına komşu bir ildir. M.Ö. 1700 yıllarında Hititler için önemli bir merkezdi. Kilis'in kuzey batısındaki Yesemek, Hitit heykel atölyelerinin bulunduğu ve dünyada eşi benzeri olmayan bir alandır. Kilis, M.Ö. 700-550 yılları arasında Asur, Med ve Pers İmparatorluklarının egemenliğine girmiştir.
Büyük İskender'in Pers İmparatorluğu'nu yıkmasından sonra Roma İmparatorluğu'na katılmış ve Roma'nın bölünmesinin ardından Bizans'ın bir parçası olmuştur. 639 yılında Hz. Ömer döneminde, Ravanda Kalesi ile birlikte Bizans’tan alınarak İslam topraklarına katılmıştır. Yöredeki Türkler, Oğuzlar'dan gelen Türkmenlerdir. 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi sonrası bölge, Selçuklu İmparatorluğu'na bağlı bir Türk Devleti olmuştur.
Kilis, 19. yüzyılda büyük kuraklıklar, depremler, veba salgınları ve kıtlıklar gibi felaketlere uğramıştır. 1915'te Osmanlı Devleti'nin çöküşü sonrası önce İngilizler'in, ardından Fransızlar'ın işgaline girmiş, 7 Aralık 1921'de ise işgalden kurtulmuştur.
Kilis'in adı, Asur tabletlerinde "Ki-li-zi" olarak geçmektedir. Antik yerleşimin, şimdiki Kilis'ten 12 km batıda, Ürya Nebi olarak bilinen bölgede olduğu düşünülmektedir. "Kiris" kelimesi "efendi" anlamına gelir. Kilis'in adı, Romalılar döneminde Ciliza olarak anılmaktaydı. 9. yüzyıldan itibaren gelen Müslüman Türkler, "Kiris" yerine "Kilis" adını kullanarak bugünkü yerleşim yerine bu ismi vermiştir. Ayrıca, Şor Türkleri bu bölgeye "bal dalağı" diyormuş.
Gezilecek Yerler ve Tarihi Mekanlar
Ravanda Kalesi
Polateli ilçesinde yer alan bu kale, 11. yüzyıldan kalma olup, Haçlı Seferleri sırasında stratejik bir öneme sahipti. Kale, kısmen günümüze kadar ulaşmış, yarım dairesel kuleler ve su sarnıçlarıyla dikkat çeker.
Kilis Müzesi
Kilis'in tarihini sergileyen müze, arkeolojik ve etnografik eserlerle zenginleşmiştir. Oylum Höyük'ten çıkarılan taş devri eserleri müzede yer alır.
Tarihi Kilis Evleri
Kirli beyaz taşlarla inşa edilen bu evler, geleneksel yaşam biçimini yansıtır. Tek katlı kerpiç evler, genellikle kırsalda, taş evler ise şehirde bulunur.
Talha Zübeyr Türbesi
Meşetlik Mahallesi'nde bulunan türbe, Hz. Zübeyr ve Hz. Talha'ya ait olduğuna inanılır, ancak kesin bir bilgi yoktur.
Şeyh Muhammed Bedevi Türbesi
14. yüzyıldan kalma türbe, kare planlı olup, Şeyh Muhammed Arabi ve Rıttal'a ait olduğu düşünülen bir mezarı barındırır.
Ulu Camii
Kilis'in en eski camisi olan Ulu Camii, 1388 yılında inşa edilmiştir. Mimarisinde Osmanlı etkisi görülür.
Şurahbil Bin Hasene Türbe ve Zaviyesi
Kilis'teki bu türbe, Hz. Şurahbil'e adanmış olup, bir mescid ve zaviye de içerir. 1902'de onarılmıştır.
Oylum Höyük
5.500 yıllık bir höyük olan Oylum, Fırat Vadisi'ne yakın, önemli bir arkeolojik alandır. Burada çıkarılan eserler Kilis Müzesi'nde sergilenir.
Eski Hamam
1562 yılında inşa edilen bu hamam, Sultan Süleyman dönemine aittir ve 2010 yılında restore edilmiştir.
Çalık Camii
1560 yılında inşa edilen bu cami, taş süslemeli bir kuyuyu ve mezarlarıyla dikkat çeker. Minaresi, estetik bir yapıdadır.
Tekke Camii
Mevlana'nın düşüncelerine bağlı olarak inşa edilen bu cami, sade fakat etkileyici bir yapıdır.
Cüneyne Cami
Kilis'in fethinde şehit düşen sahabelerin anısına inşa edilen bu cami, minaresiyle dikkat çeker.
Paşa Hamamı
1560'ta Canbolat tarafından yaptırılan bu hamam, estetik taş işçiliğiyle tanınır.
Hacı Derviş Camii
Abdullah oğlu Hacı Mustafa tarafından yaptırılan bu cami, tek sahınlı yapısıyla Kilis'in özgün camilerindendir.
Hoca Hamamı
1545'te Canbolat tarafından inşa edilen bu hamam, Osmanlı dönemine ait klasik özellikler taşır ve restorasyon sonrası kullanıma açılmıştır.
Tabakhane Camii
Tabakhane Camii, Kilis'in tarihi ve kültürel miraslarından biridir. Hurufat Defterleri’nde "Bağhane Camii, Şeyh Gökçe Camii Şerifi, Şeyh Gökçe Ferdi Camii, Debbağhane Camii" olarak yer alır. Ancak cami, minaresi dışında tüm özelliklerini kaybetmiştir. Minare düzgün kesme taşlardan yapılmış, kare planlı kaidesiyle dikkat çeker. Köşeleri pahlıdır ve tek şerefeli olup ortasında bir friz bulunur. Minarenin gövdesi onaltıgen olup, sekiz çini ve çini olmayan yüzeylerde çam ağacı motifleri yer alır. Şerefe korkulukları ajur tekniğiyle işlenmiştir.
Kadı Camii
Kadı Camii, Kilis'in restorasyon geçiren camilerinden biridir ve Kara Kadı tarafından yaptırılmıştır. Caminin iç özelliklerinden biri, harimin güney tarafında ve batısında bulunan iki etkileyici mihraptır. Yapının dört cephesinde, yağmur sularını tahliye eden toplam 18 "çörten" vardır. Son cemaat yeri, klasik Osmanlı mimarisiyle tasarlanmış olup, çapraz tonozlarla örtülüdür. Caminin kuzeydoğusunda yer alan minare düzgün kesme taşlardan inşa edilmiştir, yuvarlak peteği ve şerefe altındaki mukarnaslar ise dikkat çeker.
Hasan Attar Camii
Hasan Attar Camii, Kilis'in önemli yapılarından biridir. 16. yüzyılın sonlarına tarihlenen bu cami, batıdaki avlusuyla dikkat çeker. Minare, harimin batısında yer alır ve düzgün kesme taştan yapılmış, kısa ve silindirik bir gövdeye sahiptir. Şerefe altındaki profilli silmeler, caminin önemli süslemeleri arasında yer alır.
Tarihi Hükümet Konağı
Cumhuriyetin ilk yıllarında inşa edilen Tarihi Hükümet Konağı, Kilis’in tarihî yapılarından biridir. 1925’te tamamlanan bina, Kilis Kaymakamı Talat Bey döneminde yapılmıştır. Bina, 1995 yılına kadar Hükümet Konağı olarak kullanılmış ve sonrasında restorasyona uğramıştır. 2015 yılında Kilis Valiliği olarak tekrar açılmıştır.
Şeyh Hilal Camii
1631 yılında Şeyh Hilal tarafından yaptırılan bu cami, 1937'de Şeyh Ahmet'in mülkiyetine geçmiştir. Caminin minaresi 1643'te eklenmiş olup, üzerindeki sekiz kollu yıldız figürlü çini pano dikkat çekicidir. Cami, Kilis’in mimari mirasına önemli bir katkı sağlamaktadır.
Aidesim Mozaikli Bazilikası
Aidesim Mozaikli Bazilikası, 6. yüzyıla ait bir erken Hristiyanlık yapısıdır. Oylum Höyük yakınlarında bulunan bu bazilika, üç bölgeye ayrılan sütunlarla zenginleştirilmiştir. En dikkat çeken özelliği ise zeminini süsleyen bitkisel ve geometrik motiflerden oluşan mozaiklerdir. Bu mozaikler 2015 yılında koruma altına alınmış ve 2017'de restorasyonu tamamlanmıştır.
İbşir Paşa Kasteli
İbşir Paşa Kasteli, Osmanlı dönemine ait bir yapıdır. 1654 yılında inşa edilen kastel, su taşıma işlevi görmüştür. Günümüzde sadece anıt olarak varlığını sürdürmektedir. Kastelin üzerine yerleştirilen iki minik kubbe ve taş yazıtı, mimari açıdan büyük bir öneme sahiptir.
Hindioğlu Camii
1664 yılında yaptırılan Hindioğlu Camii, Kilis'in en güzel yapılarındandır. Son cemaat yeriyle birlikte dikdörtgen planlı olan caminin minaresi, düzgün kesme taşlardan yapılmış olup, şerefe altı mukarnaslarla süslenmiştir.
Pirlioğlu Camii
Pirlioğlu Camii, Kilis'in merkezine yakın bir konumda yer alır. Kare planlı iç mekanında bir kubbe bulunur ve son cemaat yerinde üç kemer gözü vardır. Minaresi, caminin kuzeybatı köşesine eklenmiştir. Caminin iç süslemeleri oldukça zariftir.
Resul Osman Mesire Alanı
Resul Osman Mesire Alanı, Kilis'in doğal güzelliklerini keşfetmek için ideal bir yerdir. Yürüyüş yolları, bisiklet parkurları, çocuk parkı ve spor aletleriyle donatılmış olan bu alan, ziyaretçilere unutulmaz anlar sunar.
Muallak Camii
Muallak Camii, 16. yüzyılın son çeyreğinde inşa edilmiştir. İçerisindeki ibadet alanı, beşik tonozlarla kaplanmış ve mihrabı oldukça sade bir tasarıma sahiptir. Caminin minaresi, düzgün kesme taşlardan yapılmıştır ve şerefe altı mukarnaslarla süslenmiştir.
Neşet Efendi Konağı
1925-1927 yılları arasında inşa edilen Neşet Efendi Konağı, Kilis’in geleneksel konut mimarisini yansıtmaktadır. İçerisi, İtalya’dan getirilen mermer ve fayanslarla döşenmiştir. Geniş bir bahçesi olan konağın, 1930'larda Türkiye ve Suriye sınırındaki valilere ev sahipliği yapmıştır.
Salih Efendi Sokak
Salih Efendi Sokak, Kilis'in geçmişini günümüze taşıyan önemli bir mekandır. 1907'de Kilis Belediye Başkanı olarak görev yapan Müftü Salih Efendi'nin adıyla anılan bu sokak, eski taş duvarlar ve ahşap pencere ve kapılarıyla dikkat çeker. Restorasyon çalışmaları sonrası, hem yerli hem de yabancı turistler için önemli bir turistik rotaya dönüşmüştür.
Mevlevihane
Kilis'in Ak Tekke olarak da bilinen Mevlevihane, 1535-1553 yılları arasında inşa edilmiştir. Semahane, büyük bir kubbe ile örtülüdür ve taşlardan yapılmış bir yapıdır. Mihrap ve diğer detaylar, yapının mimari zarafetini yansıtır.
Tarihi Akcurun Caddesi
Akcurun Caddesi, Kilis'in tarihi zenginliklerini barındıran bir bölgedir. Cadde, eski camiler, sokaklar ve Kilis Müzesi gibi yapılarla çevrilidir. Ayrıca, 250 yıllık geçmişe sahip anıt çınar ağacı ile de dikkat çeker.
Akcurun Camii
Kilis'in Hacı İlyas Mahallesi'nde bulunan Akcurun Camii, adını içindeki beyaz taş havuzdan alır. "Curun" kelimesi Kilis ağzında "havuz" anlamına gelir. Caminin tasarımı dikkat çeker; dikdörtgen planlı yapısının son cemaat alanı çapraz tonozlarla örtülmüştür. Ana salona, alçak kemerli bir kapıdan geçilir ve bu kapının her iki yanında üçer dikdörtgen pencere bulunur. Mihrabı basit ve sade olan caminin sağında mermerden bir minber yer alır. Avlunun kuzeybatısında yer alan minarenin dikdörtgen tabanı ve pahlı üst köşeleri vardır. Minarenin gövdesinde sekizgen bir bölüm ve zengin mukarnas işçiliğiyle süslü şerefe altı dikkat çeker.
Kurdağa Kasteli
Kilis'in en eski kastellerinden biri olan 1635 tarihli Kurdağa Kasteli, tek girişli mimarisi ve düzgün kesilmiş taşlarla çevrelenmiş estetik ön yüzüyle dikkat çeker. Arka yüzü ise moloz taşlarla örülmüştür. Bu iki farklı yüzeyin birleşimi yapıya özgün bir karakter kazandırır. Kastelin ön cephesinde derin bir niş bulunur, iki yanında ise su almak için kullanılan sivri nişler yer alır. Ayrıca hayvanlar için su deposu da mevcuttur. Yapının bugün gördüğü şekil, üzerine eklenen üç yandan açık, kubbe ile örtülü sundurmayla oluşmuştur. Kurdağa Kasteli, Kilis'in kültürel mirasını zenginleştiren tarihi bir yapı olarak dikkat çeker.
Kilis Sinagogu
Kilis Sinagogu, 1960’lara kadar cemaatin bu bölgedeki varlığını simgeleyen önemli bir yapıdır. Kilisli Yahudiler, geleneksel ve muhafazakar bir yaşam sürer, ticaret gibi alanlarda etkili olmuşlardır. Milli Mücadele sırasında da Türk halkının yanında yer alarak mücadeleye destek verdikleri bilinir.
Şeyh Mansur Türbesi
Kilis’teki Şeyh Mansur Türbesi, ak taşlarla inşa edilmiş ve sivri bir kubbe ile taçlandırılmış zarif bir yapıdır. Türbenin kuzeye bakan bir kapısı ve kıble yönünde iki, doğu ve batı yönlerinde ise birer penceresi vardır. Kubbesinin zirvesinde bayrak alemi bulunur. Türbede yatan kişinin kimliği net olmamakla birlikte, Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi’nde burada Hz. Muhammed’in çeşnigirbaşısı Şeyh Muhammed Simati’nin yattığına inanılır.
Alacacı Camii
Katran Camii olarak da bilinen Alacacı Camii, 1460 yılında Hacı Yusuf Ramazanoğlu Emir Nasreddin tarafından inşa edilmiştir. Başlangıçta Küçük Camii olarak anılan bu yapı, zamanla restorasyonlarla günümüze ulaşmıştır. Kilis'in tarihî ve kültürel mirasının önemli bir parçasıdır. Benzersiz mimarisiyle ziyaretçilerine eşsiz bir keşif sunar.
Salih Ağa Kasteli
1855 yılında Salih Ağa tarafından yaptırılan Salih Ağa Kasteli, Kilis'in Tabakhane Mahallesi'ndedir. Yapı, sundurmalı bir tasarıma sahip olup, üç ayrı girişi vardır. Kastel, İlezi bölgesinin beş kaynağından su almasıyla bilinir. Mimari olarak, dört köşeli ve yola doğru alçak bir yapıya sahiptir.
Ruhizade Konağı
Ruhizade Konağı, Kilis'in simgelerinden biridir. İnşa edildiği kişi kesin olarak bilinmemekle birlikte, konak 2016'dan itibaren halk eğitim merkezi olarak hizmet vermektedir. Mimari olarak Kilis'in kültürel derinliğini sergileyen bu yapı, restorasyonlarla özgün yapısını koruyarak günümüze ulaşmıştır.
Hisar Çamlığı Tabiat Parkı
Kilis'in kalbinde yer alan Hisar Çamlığı Tabiat Parkı, doğa severler için mükemmel bir yerdir. 16,128 hektar alana yayılmış olan park, çeşitli bitki ve hayvan türlerine ev sahipliği yapmaktadır. Piknik alanları, yürüyüş yolları, çocuk oyun parkları gibi olanaklar sunan park, aynı zamanda kamp yapmaya da uygundur.
Fellah Kasteli
1643 yılında inşa edilen Fellah Kasteli, Kilis'in tarihî yapılarından biridir. "Fellah" tarımla uğraşanları ifade eder ve kastel, belediye tarafından taşındıktan sonra özgünlüğünü kaybetmiştir. Kastel, dikdörtgen planlı olup, yalnızca tek bir yönü kullanıma açıktır. Yapı, hala su kaynağından beslenmektedir ve bu su, Kurdağa Kasteli'nden temin edilmektedir.
Murtaza Ağa Camii
1661 yılında inşa edilen Murtaza Ağa Camii, minaresiyle dikkat çeker. Kare planlı minaresinin köşeleri pahlı olup, silindirik gövdesinde tek bir şerefe yer alır. Minarede, o dönemin mimari anlayışına uygun olarak mukarnas tekniği kullanılmıştır. Camii, Kilis'in tarihi ve kültürel mirasının önemli bir parçasıdır.
Ahmet Bey Konağı
Ahmet Bey Konağı, Kilis’in eşsiz yapılarından biridir. Yöresel kesme taştan inşa edilen bu konak, avlusunda kemerli bir kapı ile girilen ve batı ucunda bir su kuyusu bulunan geleneksel bir yapıdır. Konağın avlusundaki bu ayrıntı, onu özel kılan unsurlar arasında yer alır.
Gastronomi
Ekşili Malhıta: Mercimek, pazı ve limon suyu ile hazırlanan bu çorba, hafif ekşi bir tada sahiptir ve özellikle soğuk günlerde tercih edilir.
Lebeniye Çorbası: Nohut, pirinç ve kıyma ile yapılan bu çorba, et ve yoğurt bazlıdır. Tereyağı ve nane ile sunulur ve Güneydoğu Anadolu'da sıkça tüketilir.
Kilis Tava: Kuzu zırh kıyması ve biberle yapılan bu tava, 'tava kebabı' olarak da bilinir. Kilis'te özel günlerin vazgeçilmez yemeğidir.
Kilis Öccesi: Mücvere benzeyen bu yemek, un, yumurta ve maydanoz ile yapılır. İki tarafı kızartıldıktan sonra servis edilir.
Mıkla: Yoğurt ve yumurta bazlı bir yemek olan mıkla, 20 dakika içinde hazırlanır ve sarımsaklı yoğurtla sunulur.
Kübbülmüşviyye: Kilis usulü içli köfte olan bu yemek, iç harcında iç yağ ve tarçın içerir. Kızartma veya fırınlama yöntemiyle pişirilir.
Patlıcan Silkme: Patlıcan ve domatesin ana malzeme olduğu bu zeytinyağlı yemek, Kilis ve Ege mutfağında sıkça tüketilir. Ortalama 30-40 dakikada hazırlanır.
Şıhıl Mahşi: Kabakların kıymalı harçla doldurulmasıyla yapılan bu yemek, Hatay mutfağıyla özdeşleşmiş olsa da, Kilis'te de önemli bir yerdedir.
Kilis Kebabı: Patlıcan, biber ve kıyma ile yapılan bu kebap, nar ekşisiyle tatlandırılır. Özel günlerde tercih edilen bir yemektir.
Teşrübe: Patlıcan ve domatesle yapılan teşrübe, tırnak pide üzerine konularak servis edilir ve mutlaka sarımsaklı yoğurtla birlikte sunulur.
Züngül: Üzüm pestili, yumurta ve unla hazırlanıp zeytinyağında kızartılan bu tatlı, kısa sürede sofralarınızda yerini alır.
Bayram Kahkesi: Bayramlarda yapılan bu tatlıda pekmez ve rezene ana malzemelerdir. Yalnızca 7 malzemeyle hazırlanır.
Cennet Çamuru: Kadayıf ve antep fıstığıyla yapılan bu şerbetli tatlı, özellikle kalabalık sofralarda tercih edilir ve kısa sürede hazırlanır.
Katmer: Antep mutfağına ait bu lezzet, incecik açılmış yağlı yufka ve antep fıstığı ile yapılır. Kilis mutfağında da oldukça sevilir.
Memnuniye Helvası: Osmanlı'dan günümüze kalan bu helva, sadece 5 malzemeyle yapılır ve 20 dakika içinde servis edilir.
Ekonomi ve Geçim Kaynakları
Kilis ekonomisi, tarım, hayvancılık ve sınır ticaretine dayanmaktadır. Verimli topraklar, zeytin, zeytinyağı, üzüm ve tahıl üretimine olanak tanır. Zeytinyağı ve üzüm üretimi, yerel tüketim ve ihracat için önemlidir. Hayvancılık, özellikle koyun ve keçi yetiştiriciliği, süt ve et üretimi açısından ekonominin önemli bir parçasıdır. Ancak sınırlı su kaynakları, bu sektörde zorluklara yol açabilmektedir.
Kilis'in coğrafi konumu, Türkiye-Suriye sınırına yakın olması, sınır ticaretinin gelişmesine olanak tanır. Bu ticaret, gıda, giyim ve elektronik gibi ürünleri kapsar, ancak siyasi istikrarsızlıklar bu ticareti etkileyebilir.
İstihdam olanakları genelde tarım ve hayvancılıkla sınırlıdır, sanayi ve hizmet sektörü kısıtlıdır. Bu durum, genç ve eğitimli nüfus arasında işsizlik oranlarını artırabilir. Üniversite ve devlet kurumları başlıca istihdam alanlarıdır, ancak pozisyonlar sınırlıdır.
Kilis'in ekonomik büyümesi için, tarım ve ticaretin yanı sıra daha fazla çeşitlenmeye ve istihdam olanakları sağlamaya ihtiyaç vardır. Yerel yönetimler ve hükümetin stratejik yatırımları, bölgenin kalkınmasını destekleyebilir.
Kilis, tarihi, kültürel ve doğal güzellikleriyle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin önemli şehirlerinden biridir. Tarihî yapıları, zengin mutfağı ve kültürel mirası ile Kilis, hem yerli hem de yabancı turistler için keşfedilmeyi bekleyen bir destinasyon olup, geleneksel değerlerini koruyarak modern dünyaya da katkı sağlamaktadır.
Mihrimah E-Ticaret ve Turizm Şirketi, Türkiye ve dünya çapında her türlü turistik turu sağlayarak, sizleri unutulmaz bir seyahat deneyimi yaşamaya davet etmektedir. Kilis’in tarihi ve doğal güzelliklerini keşfetmek, bu şehri en iyi şekilde deneyimlemek için Mihrimah E-Ticaret ve Turizm Şirketi ile seyahatinizi planlayın. Mihrimah, tüm Türkiye’de anlaşmalı olduğu otellerde size konaklama hizmeti sunarak, konforlu bir tatil geçirmenizi ve keyif almanızı sağlar. Kilis’in eşsiz güzelliklerini keşfetmeye hazır olun, Mihrimah ile seyahatiniz bir ömre değer olacak!