Aksaray: Tarihin, Doğanın ve Kültürün Buluştuğu Şehir
Aksaray, İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan ve tarihi, kültürel zenginlikleriyle dikkat çeken bir ildir. 2023 yılı itibarıyla 433.055 nüfusa sahip olan Aksaray, hem yerli hem de yabancı turistlerin ilgisini çeken birçok doğal ve tarihi güzellik sunmaktadır. Ihlara Vadisi, Aksaray Evleri ve Kızılkaya gibi önemli doğal ve kültürel alanlarıyla öne çıkar. Şehir, zengin tarımsal üretimi, hayvancılığı ve tekstil sanayisiyle de dikkat çeker.
Tarihi Derinlik
Aksaray’ın tarihi, günümüzden 11 bin yıl önce Orta Anadolu’daki ilk köy yerleşmesinin Aşıklı Höyük’te kurulmasıyla başlar. Aşıklı'da başlayan bu uzun süreç, Aksaray’ı farklı medeniyetlere ev sahipliği yapan ve İpek Yolu üzerinde Kapadokya’nın batıya açılan kapısı yapan bir bölge haline getirmiştir.
Aşıklı Höyük, MÖ 9000 civarında yerleşik hayata geçişin simgesi olup, burada insanlar tarıma başlamış, hayvanları evcilleştirmiş ve obsidyen teknolojisi ile önemli bir ilerleme kaydetmişlerdir. Ayrıca, Aşıklı’da dünyanın bilinen en eski beyin ameliyatı da yapılmıştır.
Neolitik Çağ'da Aksaray ve çevresi iskân edilmiştir. Bu döneme ait seramiklere Böget köyü çevresinde rastlanmıştır. Kalkolitik Çağ’da ise yaşamın devam ettiği bölgeye Güvercinkayası ve Yüksek Kilise eteğindeki yerleşimler örnek olarak gösterilebilir.
MÖ 3000-2000 yılları arasında bölgede Hattiler yaşamış, aynı dönemde Asurlu tacirler ticaret yapmıştır. Aksaray’daki Acemhöyük, önemli bir ticaret merkezi olmuştur. Aksaray, daha sonra Hititler, Persler, Helenistik Dönem (Büyük İskender), Roma ve Bizans egemenliklerine girmiştir. MS 1. yüzyılda Hristiyanlık yayıldıkça, ilk Hristiyanlar Aksaray’ın elverişli yerlerine yerleşmiş, burada yeraltı şehirleri ve kaya içi kiliseler inşa edilmiştir.
7.yüzyılın sonlarından itibaren Müslüman Arapların Anadolu’ya seferleri sırasında Aksaray ve çevresi, önemli bir sığınma yeri olmuştur. 1142 yılında Selçuklu topraklarına katılan Aksaray, İpek Yolu üzerinde olduğu için birçok Türk İslam eseriyle donatılmıştır. II. Kılıçarslan döneminde saraylar, medreseler, zaviye ve kervansaraylar yapılmış, Sultan Han'ı bu dönemde inşa edilen en büyük kervansaraylardan biridir.
Selçuklular’ın ardından İlhanlılar, Danişmendliler ve Karamanoğulları'nın egemenliğine giren Aksaray, 1470 yılında İshak Paşa tarafından fethedilmiş ve Fatih Sultan Mehmet’in emriyle halkının bir bölümü İstanbul’a nakledilmiştir. Aksaray halkı, İstanbul’da Aksaray, Cağaloğlu, Laleli gibi semtlere yerleştirilmiş ve bu yerleşimlere Aksaray’daki mahalle isimleri verilmiştir.
Cumhuriyet dönemi öncesinde Konya’ya bağlı bir sancak olan Aksaray, 1920’de vilayet olmuş, 1933’te tekrar Niğde’ye bağlanmış, 1989’da ise tekrar vilayet olup hızlı bir gelişim sürecine girmiştir.
Aksaray’ın adı, ilk olarak Hitit metinlerinde "Nenessa" olarak geçmiştir. MÖ 1. binyılda ise Kral Kiakki döneminde "Şinakhatum-Şinukhtu" olarak anılmaktaydı. Helenistik dönemde Kapadokya Krallığı’na bağlanmış ve "Arkhelais" ismini almıştır. Selçuklu döneminde ise adı II. Kılıçarslan tarafından Aksaray olarak değiştirilmiştir. Şehir, "Şehr-i Süleha" olarak anılmış, yani iyi insanların yaşadığı bir yer olarak tanımlanmıştır.
Aksaray, tasavvuf kültürünün yoğun olduğu bir şehir olup, Evliya Çelebi’nin seyahatnamesinde 7 binden fazla evliyanın yaşadığı belirtilmiştir. Taptuk Emre, Yunus Emre, Somuncu Baba (Şeyh Hamîdüddini Aksarâyî), Cemâleddini Aksarâyî gibi önemli tasavvuf alimleri bu şehirde yetişmiştir.
Gezilecek Yerler ve Tarihi Mekanlar
Ihlara Vadisi
Aksaray’ın en gözde turistik yerlerinden biri olan Ihlara Vadisi, doğaseverler ve tarih meraklıları için mükemmel bir keşif alanı. Yaklaşık 14 kilometre uzunluğundaki bu vadi, Melendiz Çayı'nın eşsiz kanyonları boyunca yürüyüş yapma imkânı sunar. Vadinin dik yamaçları ve erken Hristiyanlık dönemine ait mağara kiliseleri, bölgenin tarihî dokusunu yansıtır. Fresklerle süslenmiş bu kiliseler, bölgenin kültürel mirasını gözler önüne seriyor. Vadide yürüyüş yaparken, suyun sesi eşliğinde huzur bulabilirsiniz. Ayrıca, vadinin çeşitli noktalarında piknik alanları da mevcuttur. Doğa ve tarih tutkunları için ideal bir keşif noktasıdır.
Selime Katedrali
Ihlara Vadisi’nin sonunda yer alan Selime Katedrali, Kapadokya'nın en büyük manastır komplekslerinden biridir. 8. yüzyıla tarihlenen bu kaya kilisesi, hem dini hem de askeri amaçlarla kullanılmıştır. Fresklerle süslenmiş iç mekan, dönemin mimari ustalığını gözler önüne serer. Büyüklüğü ve etkileyici yapısı ile Selime Katedrali, mistik bir atmosfer sunar. Tarihî bir yolculuğa çıkmak isteyenler için mutlaka görülmesi gereken bir yerdir.
Aksaray Müzesi
Aksaray Müzesi, şehrin tarihine ışık tutan önemli bir kültürel merkezdir. Neolitik dönemdeki buluntulardan Osmanlı dönemine kadar geniş bir koleksiyon sergilenmektedir. Aşıklı Höyük'ten çıkan eserler, bölgenin tarih öncesi dönemine dair bilgi verirken, Roma ve Bizans dönemlerine ait mozaikler, heykeller ve arkeolojik eserler de müzede sergilenmektedir. Aksaray’ın kültürel zenginliğini keşfetmek isteyenler için zengin bir koleksiyon sunan müze, ziyaretçilerine keyifli bir deneyim sunar.
Sultanhanı Kervansarayı
Anadolu Selçukluları dönemine ait olan Sultanhanı Kervansarayı, 1229 yılında inşa edilmiştir. Tüccarların güvenli bir şekilde konaklamaları ve ticaret yapmaları amacıyla yapılan bu devasa yapı, ihtişamlı taş işçiliği, süslü kapıları ve geniş avlusu ile dikkat çeker. İç avludaki mescit ve hamam, kervansarayın sunduğu olanakları gösterir. Bugün, Sultanhanı Kervansarayı, Aksaray’ın önemli turistik noktalarından biridir.
Hasan Dağı
Hasan Dağı, Aksaray’ın en yüksek noktalarından biridir ve doğaseverler ile dağcılar için harika bir bölgedir. 3.268 metre yüksekliğiyle, Kapadokya çevresini kuşbakışı izleyebileceğiniz bu volkanik dağ, kışın karla kaplanır ve dağcılık meraklıları için ideal bir yerdir. Yaz aylarında ise doğa yürüyüşleri ve tırmanışlar için tercih edilen bir yerdir.
Eğri Minare
Aksaray’ın simgelerinden biri olan Eğri Minare, Selçuklu dönemine ait önemli bir yapıdır. Kırmızı tuğladan yapılan bu minare, eğik yapısıyla dikkat çeker ve "Anadolu’nun Pisa Kulesi" olarak da anılır. Zemin kaymaları nedeniyle eğilen minare, tarihi bir anıt olarak korunmaktadır. Minarenin yanında yer alan cami ise hala ibadete açıktır. Eğri Minare, Aksaray’ın tarihi dokusunu hissetmek isteyenler için önemli bir duraktır.
Manastır Vadisi
Güzelyurt ilçesinde yer alan Manastır Vadisi, hem doğa yürüyüşü hem de tarihî atmosfer arayanlar için mükemmel bir yerdir. Vadideki Bizans dönemine ait kaya oyma kiliseler ve freskler, bölgenin dini geçmişini gözler önüne serer. Yürüyüş yaparken eşsiz doğal güzellikleri ve manzaralarını keşfedebilirsiniz.
Ziga Kaplıcaları
Ziga Kaplıcaları, Aksaray’ın şifalı termal su kaynaklarından biridir. Romatizma, eklem ve cilt hastalıklarına iyi geldiği bilinen kaplıca suları, doğal havuzlarda dinlenme imkânı sunar. Çevresi doğal güzelliklerle çevrili olan Ziga Kaplıcaları, hem şifalı bir tatil arayanlar hem de doğa ile iç içe olmak isteyenler için mükemmel bir tercih sunar.
Ağzıkarahan Kervansarayı
Ağzıkarahan Kervansarayı, 13. yüzyılda inşa edilmiş ve tarihi İpek Yolu üzerinde önemli bir konaklama yeridir. Selçuklu dönemi mimarisini yansıtan yapı, geniş avlusu, sağlam yapısı ve taş işçiliği ile dikkat çeker. Ziyaretçileri, dönemin ticaret hayatını daha yakından keşfetme imkânı sunar.
Acemhöyük
Acemhöyük, Aksaray’ın Yeşilova kasabasında yer alan ve Türkiye’nin en eski yerleşim alanlarından biridir. M.Ö. 3. binyılda kurulan höyük, Hititler ve Asurlular dönemine ait izler sunar. Kazılar sonucu ortaya çıkan saray yapıları ve çivi yazılı tabletler, bölgenin kültür ve ticaret merkezi olduğunu gösterir.
Narlıgöl Krater Gölü
Aksaray ve Niğde sınırında yer alan Narlıgöl, volkanik bir kraterin içinde bulunan şifalı suları ile bilinir. Hem doğaseverler hem de kampçılar için mükemmel bir kaçış noktasıdır. Gölün çevresinde yürüyüş yapabilir, su sporlarıyla vakit geçirebilirsiniz.
Saratlı Kırkgöz Yeraltı Şehri
Saratlı Kırkgöz Yeraltı Şehri, Aksaray’ın mistik tarihine ışık tutan etkileyici bir yerleşim yeridir. Yüzyıllarca savunma ve barınma amacıyla kullanılmış olan bu yeraltı şehir, dar koridorlar ve gizli geçitlerle keşfe açıktır. Ziyaretçiler, zaman içinde bir yolculuğa çıkma fırsatı bulur.
Aşıklı Höyük
Aşıklı Höyük, Aksaray’ın en eski yerleşim yerlerinden biridir ve M.Ö. 10.000 yıl öncesine ait izler sunar. Neolitik döneme ait çanak çömlek ve taş aletler, bölgenin erken tarım ve hayvancılık faaliyetlerine dair bilgiler sunar.
Somuncu Baba Türbesi
Somuncu Baba Türbesi, Aksaray’ın manevi açıdan önemli bir yeridir. Anadolu’da tasavvufun önemli isimlerinden Somuncu Baba’nın mezarı burada yer alır. Türbe, etrafındaki yemyeşil bahçe ve sessiz ortamıyla huzur arayanların sığınağıdır.
Helvadere Gölü
Hasan Dağı eteklerinde yer alan Helvadere Gölü, doğa yürüyüşleri ve piknik için mükemmel bir yerdir. Gölün berrak sularında balık tutabilir ve sabah saatlerinde huzur bulabilirsiniz.
Güzelyurt Evleri
Güzelyurt Evleri, Kapadokya taş ev mimarisinin güzel örneklerindendir. Dar sokaklarda yürüyüş yaparak geçmişe yolculuk edebilir ve bölgenin kültürel zenginliğini hissedebilirsiniz.
Belisırma Köyü
Ihlara Vadisi’nin ortasında yer alan Belisırma Köyü, Melendiz Çayı'nın kıyısında sakin bir atmosfer sunar. Doğa yürüyüşü yaparken, tarihi kiliseleri keşfedebilir ve yöresel yemeklerin tadını çıkarabilirsiniz.
Kızıl Kilise (Güzelyurt)
Güzelyurt yakınlarındaki Kızıl Kilise, 5. yüzyılda inşa edilmiş ve Bizans dönemine ait önemli bir ibadet yeridir. Kızıl taşla yapılan bu tarihi kilise, mimarisiyle dikkat çeker.
Gastronomi
Sıkma: Aksaray’da kahvaltı sofralarının vazgeçilmezi olan sıkma, yoğrulmuş hamurun yufka şeklinde açılmasıyla hazırlanır. İçine peynir, çökelek ve tereyağı eklenir, bazen soğan, maydanoz ve biber de katılır. Sacda pişirilerek servis edilir.
Aksaray Tava: Şehrin sevilen et yemeklerinden biri olan Aksaray tava, etin üzerine sebzeler, kuyruk yağı ve çeşitli baharatlarla pişirilir. Taş fırında yapılan bu yemek, geniş toprak kaplarda servis edilir.
Mantarlı Bulgur Pilavı: Bulgur ve mantarın birleşimiyle yapılan bu pilav, soğan, biber, domates ve tereyağı gibi malzemelerle zenginleştirilir. Aksaray’da ana yemek olarak da tüketilebilecek lezzetli bir pilavdır.
Dolma Mantı: Aksaray usulü mantı, Kayseri mantısına benzer ancak iç harcı daha doludur. Yufkalar baklava dilimi şeklinde kesilir, kıymalı harçla doldurulup haşlanır ve ardından sarımsaklı yoğurt ve tereyağlı sosla servis edilir.
Dolaz: Aksaray’a özgü bu tatlı, tereyağı ve sütle pişirilen un helvasıdır. Şekersiz yapıldığı için farklı bir lezzet sunar ve üzerine tereyağı eklenerek servis edilir.
Papara: Bayat ekmekle yapılan bu yemek, çeşitli malzemelerle lezzetlendirilir ve üzerine yoğurt eklenerek sunulur. Aksaray'da kahvaltıda tercih edilen pratik bir yemektir.
Ayva Dolması: Ayvalar, kıyma, pirinç, domates ve baharatlarla doldurulup pişirilir. Üzerine pekmez veya nar ekşisi gezdirilerek servis edilir.
Karıştırma: Aksaray kahvaltılarının sevilen yemeği olan karıştırma, soğan, biber ve domatesin pişirilip üzerine çırpılmış yumurta eklenmesiyle hazırlanır.
Soğan Dolması: Soğanlar iç harçla doldurulup pişirilir. Kıyma, soğan ve salça içerir ve yoğurtla servis edilir.
Kapak Böreği: Aksaray’ın hamur işlerinden olan kapak böreği, kıyma ve sebzelerle hazırlanan iç harçla yapılır, üzerine kapak gibi yufkalar kapatılır ve fırınlanır.
Şeker Pancarı Yahnisi: Şeker pancarı, nohut ve dana etiyle yapılan bu yemek, besleyici ve vitamin açısından zengindir.
Bamya Çorbası: Bamya ve kuzu etiyle yapılan bu çorba, oldukça doyurucudur ve üzerine limon sıkılarak servis edilir.
Kokina Çorbası: Lahana turşusu ile yapılan bu çorba, Aksaray mutfağının özgün tatlarından biridir.
Arabaşı Çorbası: Tavuk eti, un, salça ve sebzelerle yapılan bu çorba, kış aylarında sıklıkla tercih edilir.
Yarma Tarhana Çorbası: Farklı bir tarhana çorbası olan bu çorba, yoğurt, yumurta ve tereyağı içerir.
Sarığıburma: Baklava hamuruyla yapılan bu tatlı, şerbetle tatlandırılarak servis edilir.
Çiğleme: Un, su ve kaymakla yapılan bu tatlı, hafif lezzetiyle Aksaray’ın sevilen tatlılarındandır.
Asker Kurabiyesi: Tereyağı ve sıvı yağla yapılan bu kurabiye, çay ve kahve ile mükemmel bir uyum sağlar.
Bulama Helvası: Tahin ve pekmezle yapılan bu helva, kış aylarında sıklıkla tüketilir.
Gül Tatlısı: Şerbetli ve hafif tatlılardan olan gül tatlısı, gül şeklinde şekillendirilip şerbetle tatlandırılır.
Ekonomi ve Geçim Kaynakları
Aksaray ilinin ekonomisi büyük ölçüde tarım ve hayvancılıkla şekillenir. Başlıca tarımsal ürünler arasında buğday, arpa, şeker pancarı, burçak, mısır, patates, soğan, fasulye, keten, kenevir, üzüm ve elma yer alır.
İlin yüksek platolarında geniş otlaklarda çok sayıda koyun yetiştirilir. Koçaş Devlet Üretme Çiftliği, il merkezine 25 km mesafededir.
Tarımsal üretimin yanı sıra bazı bölgelerde halı ve kilim dokumacılığı da yapılır. Özellikle Taşpınar köyünün halıları oldukça ünlüdür.
Aksaray’da un, süt, yem gibi gıda sanayi tesislerinin yanı sıra, maden sanayi, metal eşya üretimi ve makina imalatı da gelişmiştir. İlin tek ağır sanayi kuruluşu, Otomarsan’a ait dizel motor fabrikasıdır. Ayrıca, seramik sanayiinde kullanılan kaolin, ilin en önemli madenlerinden biridir.
Aksaray, Ihlara Vadisi gibi doğal güzellikleri, Sultanhanı Kervansarayı gibi tarihi yapıları ve özgün mutfağı ile keşfedilmeyi bekleyen bir şehirdir. Tarihî kalıntıları, doğal alanları ve zengin kültürel mirasıyla Aksaray, hem tarih meraklıları hem de doğa severler için ideal bir destinasyon sunmaktadır.
Mihrimah E-Ticaret ve Turizm Şirketi, Türkiye ve dünya çapında her türlü turistik turu sağlayarak, sizleri unutulmaz bir seyahat deneyimi yaşamaya davet etmektedir. Aksaray’ın tarihi ve doğal güzelliklerini keşfetmek, bu şehri en iyi şekilde deneyimlemek için Mihrimah E-Ticaret ve Turizm Şirketi ile seyahatinizi planlayın. Mihrimah, tüm Türkiye’de anlaşmalı olduğu otellerde size konaklama hizmeti sunarak, konforlu bir tatil geçirmenizi ve keyif almanızı sağlar. Aksaray’ın eşsiz güzelliklerini keşfetmeye hazır olun, Mihrimah ile seyahatiniz bir ömre değer olacak!